ಸುದ್ದಿಯಲ್ಲಿ ಏಕಿದೆ?

 ಇತ್ತೀಚಿಗೆ ಭಾರತೀಯ ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ 90 ನೇ ವರ್ಷಾಚರಣೆಯನ್ನು ಆಚರಿಸಿತು

ಭಾರತೀಯ ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ (RBI) ಬಗ್ಗೆ

• ಹಿಲ್ಟನ್ ಯಂಗ್ ಆಯೋಗದ ಶಿಫಾರಸುಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಭಾರತೀಯ ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಕಾಯಿದೆ, 1934 ರ ನಿಬಂಧನೆಗಳಿಗೆ ಅನುಸಾರವಾಗಿ, ಭಾರತೀಯ ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ (RBI) ಅನ್ನು ಏಪ್ರಿಲ್ 1, 1935 ರಂದು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು.
• ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕಿನ ಕೇಂದ್ರ ಕಚೇರಿಯನ್ನು ಕೋಲ್ಕತ್ತಾದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು ಆದರೆ 1937 ರಲ್ಲಿ ಮುಂಬೈಗೆ ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡಿತು.
• ಮೂಲತಃ ಖಾಸಗಿ ಒಡೆತನದಲ್ಲಿದ್ದರೂ, 1949 ರಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಕರಣದ ನಂತರ, ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದ ಒಡೆತನದಲ್ಲಿದೆ.
• ಆರ್‌ಬಿಐನ ಮೊದಲ ಗವರ್ನರ್ ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯನ್ ಸರ್ ಓಸ್ಬೋರ್ನ್ ಆರ್ಕೆಲ್ ಸ್ಮಿತ್, ಇವರು ಇಂಪೀರಿಯಲ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾದ ಇಬ್ಬರು ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಕ ಗವರ್ನರ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು.
• ಸರ್ ಸಿ ಡಿ ದೇಶಮುಖ್ ಅವರು ಗವರ್ನರ್ ಆದ ಮೊದಲ ಭಾರತೀಯ.

RBI ಆಡಳಿತ

ಕೇಂದ್ರೀಯ ನಿರ್ದೇಶಕರ ಮಂಡಳಿಯು ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕಿನ ವ್ಯವಹಾರಗಳನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುತ್ತದೆ.

ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಭಾರತೀಯ ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಕಾಯಿದೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಮಂಡಳಿಯನ್ನು ನೇಮಿಸುತ್ತದೆ.

ಮಂಡಳಿಯನ್ನು  ನಾಲ್ಕು ವರ್ಷಗಳ ಅವಧಿಗೆ ನೇಮಕ/ನಾಮನಿರ್ದೇಶನ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ

ಸಂಯೋಜನೆ

ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ಅವಧಿಗೆ ಕೇಂದ್ರೀಯ ಮಂಡಳಿಯಿಂದ ನಾಲ್ಕು ನಿರ್ದೇಶಕರನ್ನು ಸದಸ್ಯರಾಗಿ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ಮಂಡಳಿಯನ್ನು ರಚಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಗವರ್ನರ್  ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ.

ಪೂರ್ಣ ಸಮಯದ ಸದಸ್ಯರು : ಗವರ್ನರ್ ಮತ್ತು ನಾಲ್ಕು ಉಪ ಗವರ್ನರ್‌ಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿರಬಾರದು

ಶ್ರೀ ಶಕ್ತಿಕಾಂತ ದಾಸ್ ಪ್ರಸ್ತುತ RBI ಗವರ್ನರ್ ಆಗಿದ್ದಾರೆ

ಅಧಿಕೃತವಲ್ಲದ ನಿರ್ದೇಶಕರು

ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ನಾಮನಿರ್ದೇಶಿತ: ವಿವಿಧ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಿಂದ ಹತ್ತು ನಿರ್ದೇಶಕರು ಮತ್ತು ಇಬ್ಬರು ಸರ್ಕಾರಿ ಅಧಿಕಾರಿಗಳನ್ನು ನೇಮಕ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ

ಇತರರು: ನಾಲ್ಕು ನಿರ್ದೇಶಕರು – ನಾಲ್ಕು ಸ್ಥಳೀಯ ಮಂಡಳಿಗಳಿಂದ ತಲಾ ಒಬ್ಬರು (ಪ್ರಾದೇಶಿಕ) ಇರುತ್ತಾರೆ

ಭಾರತೀಯ ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ (RBI) ಕಾರ್ಯಗಳು

ಬ್ಯಾಂಕಿನ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಸಾಮಾನ್ಯ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಮತ್ತು ನಿರ್ದೇಶನ

ಹಣಕಾಸು ಪ್ರಾಧಿಕಾರ:

ವಿತ್ತೀಯ ನೀತಿಯನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತದೆ, ಕಾರ್ಯಗತಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ.

ಉದ್ದೇಶ: ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಉದ್ದೇಶವನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಬೆಲೆ ಸ್ಥಿರತೆಯನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳುವುದು.

ಹಣಕಾಸು ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ನಿಯಂತ್ರಕ ಮತ್ತು ಮೇಲ್ವಿಚಾರಕ:

ಇತರ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳಿಗೆ ಬ್ಯಾಂಕರ್: ಆರ್‌ಬಿಐ ಅತ್ಯುನ್ನತ ವಿತ್ತೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಯಾಗಿರುವುದರಿಂದ ದೇಶದ ಇತರ ವಾಣಿಜ್ಯ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಿಗೆ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ ನೀಡಲು, ಸಹಾಯ ಮಾಡಲು ಮತ್ತು ನಿರ್ದೇಶಿಸಲು ಕಡ್ಡಾಯ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.

ಕೊನೆಯ ಸಾಲದಾತ: ಪ್ರತಿ ವಾಣಿಜ್ಯ ಬ್ಯಾಂಕ್ ತನ್ನ ಮಾತೃಸಂಸ್ಥೆಯಾದ RBI ಯೊಂದಿಗೆ ತನ್ನ ಮೀಸಲುಗಳ ಒಂದು ಭಾಗವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಬೇಕು. ಅಂತೆಯೇ, ಅಗತ್ಯ ಅಥವಾ ತುರ್ತು ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ಈ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಹಣಕ್ಕಾಗಿ RBI ಅನ್ನು ಸಂಪರ್ಕಿಸುತ್ತವೆ.

ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಬ್ಯಾಂಕರ್:

ಆರ್‌ಬಿಐ ಅತ್ಯುನ್ನತ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣಾ ಸಂಸ್ಥೆಯಾಗಿರುವುದರಿಂದ ಕೇಂದ್ರ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರಗಳ ಏಜೆಂಟ್‌ನಂತೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.

ಇದು ಸರ್ಕಾರದ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಾಲಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟನ್ನು ಎದುರಿಸಿದಾಗ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಓವರ್‌ಡ್ರಾಫ್ಟ್ ಸೌಲಭ್ಯವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ.

ವಿದೇಶಿ ವಿನಿಮಯ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಕ:

ವಿದೇಶಿ ವಿನಿಮಯ ನಿರ್ವಹಣಾ ಕಾಯಿದೆ, 1999 ಅನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ.

ಉದ್ದೇಶ: ಬಾಹ್ಯ ವ್ಯಾಪಾರ ಮತ್ತು ಪಾವತಿಯನ್ನು ಸುಲಭಗೊಳಿಸಲು ಮತ್ತು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ವಿದೇಶಿ ವಿನಿಮಯ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ಕ್ರಮಬದ್ಧ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಮತ್ತು ನಿರ್ವಹಣೆಯನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸುತ್ತದೆ.

ಕರೆನ್ಸಿ ನೀಡುವವರು:

ಒಂದು ರೂಪಾಯಿ ನೋಟು ಮತ್ತು ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಕರೆನ್ಸಿ ನೋಟುಗಳನ್ನು ಮುದ್ರಿಸುವ ಮತ್ತು ವಿತರಿಸುವ ಏಕೈಕ ಹಕ್ಕು, ಅಧಿಕಾರ ಅಥವಾ ಏಕಸ್ವಾಮ್ಯವನ್ನು RBI ಹೊಂದಿದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಾ ಮುಖಬೆಲೆಗಳ ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ಮುದ್ರಿಸುವುದು ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದ ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವಾಲಯದ ಸಂಪೂರ್ಣ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ವಿತರಣೆಯ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಕೇಂದ್ರ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಆಗಿರುವ ಆರ್ ಬಿಐ ಮೇಲಿದೆ.

ಉದ್ದೇಶ: ಸಾರ್ವಜನಿಕರಿಗೆ ಸಾಕಷ್ಟು ಪ್ರಮಾಣದ ಉತ್ತಮ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಕರೆನ್ಸಿ ನೋಟುಗಳು ಮತ್ತು ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ನೀಡುವುದು.

ನಿಮಗಿದು ತಿಳಿದಿರಲಿ

RBI ಒಂದು ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಸಂಸ್ಥೆ ಅಲ್ಲ. RBI ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರೂ, ಇದು 1949 ರಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಕರಣಗೊಂಡ ನಂತರ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದ ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವಾಲಯದ ನಿಯಂತ್ರಣದಲ್ಲಿದೆ.