Published on: May 2, 2023

ಭಾರತೀಯ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ನೀತಿ 2023

ಭಾರತೀಯ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ನೀತಿ 2023

ಸುದ್ದಿಯಲ್ಲಿ ಏಕಿದೆ? ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಜಾಗತಿಕವಾಗಿ ಸೂಪರ್ ಪವರ್ ಆಗುವ ಉದ್ದೇಶದೊಂದಿಗೆ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರವು ಭಾರತೀಯ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ನೀತಿ 2023 ಘೋಷಿಸಿದೆ.

ಮುಖ್ಯಾಂಶಗಳು

  • 2020ರಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನು ಉದಾರಗೊಳಿಸಿ ದೇಶದ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಖಾಸಗಿ ವಲಯದ ಸಹಭಾಗಿತ್ವವನ್ನು ಸಕ್ರಿಯಗೊಳಿಸಿತು.
  • ಈ ಮೊದಲು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಕ್ಷೇತ್ರವು ಇಸ್ರೋಗೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿತ್ತು. ಈ ಸುಧಾರಣೆಗಳ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ 100ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಖಾಸಗಿ ಕಂಪನಿಗಳು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ವಲಯವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿವೆ.
  • ಈ ಪೈಕಿ ಸ್ಕೈರೂಟ್ ಏರೋಸ್ಪೇಸ್, ಧ್ರುವ ಸ್ಪೇಸ್, ದಿಗಂತರಾ, ಪಿಕ್ಸೆಲ್ ಮತ್ತು ಬೆಲ್ಲಾಟ್ರಿಕ್ಸ್, ಏರೋಸ್ಪೇಸ್ ಮುಂತಾದವು ಈಗಾಗಲೇ ಯಶಸ್ಸನ್ನು ಕಂಡಿವೆ.
  • 2022ರಲ್ಲಿ, ಈ ಕಂಪನಿಗಳು 100 ಮಿಲಿಯನ್ ಡಾಲರ್​ಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಮೊತ್ತದ ಹೂಡಿಕೆ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿವೆ. 2021ರವರೆಗೆ ಒಟ್ಟಾರೆಯಾಗಿ ಸಂಗ್ರಹಗೊಂಡ ಹೂಡಿಕೆ ಮೊತ್ತಕ್ಕಿಂತ ಇದು ಅಧಿಕವಾಗಿದೆ.
  • ಉದ್ದೇಶ: ಭಾರತೀಯ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಸಂಶೋಧನಾ ಸಂಸ್ಥೆ (ಇಸ್ರೋ)ಯ ಕಾರ್ಯಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಒಂದಿಷ್ಟು ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಇತರೆ ಸರ್ಕಾರಿ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಿಗೆ ಹಂಚಲು ಹಾಗೂ ಖಾಸಗಿ ವಲಯದ ಭಾಗವಹಿಸುವಿಕೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಒತ್ತು ನೀಡಲಾಗಿದೆ. ಈ ನೀತಿಯು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಸುಧಾರಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಅಗತ್ಯವಿರುವ ಸ್ಪಷ್ಟತೆಯೊಂದಿಗೆ ಮುನ್ನಡೆಯಲು ದಾರಿಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ದೇಶಕ್ಕೆ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಆರ್ಥಿಕತೆಯ ಅವಕಾಶವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಖಾಸಗಿ ಉದ್ಯಮದ ಭಾಗವಹಿಸುವಿಕೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುತ್ತದೆ.

ನೀತಿಯ ನಿಬಂಧನೆಗಳು

  • ನೀತಿಯು ಭಾರತೀಯ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಸಂಶೋಧನಾ ಸಂಸ್ಥೆ (ISRO) , ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ವಲಯದ PSU ನ್ಯೂಸ್ಪೇಸ್ ಇಂಡಿಯಾ ಲಿಮಿಟೆಡ್ (NSIL) ಮತ್ತು ಭಾರತೀಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಪ್ರಚಾರ ಮತ್ತು ಅಧಿಕಾರ ಕೇಂದ್ರ (IN-SPAce) ನ ಪಾತ್ರಗಳು ಮತ್ತು ಜವಾಬ್ದಾರಿಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ.
  • ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಕಾರ್ಯತಂತ್ರದ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು NSIL ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ, ಇದು ಬೇಡಿಕೆ-ಚಾಲಿತ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ.
  • ಇನ್ -ಸ್ಪೇಸ್, ಇಸ್ರೋ  ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರೇತರ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ನಡುವಿನ ಸಂಪರ್ಕ ಕೊಂಡಿಯಾಗಿರುತ್ತದೆ
  • ಇಸ್ರೋ ಹೊಸ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನಗಳನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುವುದರ ಮೇಲೆ ತನ್ನ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸುತ್ತದೆ, .
  • ಇಸ್ರೋದ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯ ಭಾಗವನ್ನು ನ್ಯೂಸ್ಪೇಸ್ ಇಂಡಿಯಾ ಲಿಮಿಟೆಡ್‌ಗೆವರ್ಗಾಯಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಖಾಸಗಿ ವಲಯದ ಪ್ರವೇಶ:

  • ಈ ನೀತಿಯು ಖಾಸಗಿ ವಲಯಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಲು ಅನುವು ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ
  • ಉಪಗ್ರಹಗಳು, ರಾಕೆಟ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಉಡಾವಣಾ ವಾಹನಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸುವುದು, ಡೇಟಾ ಸಂಗ್ರಹಣೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಸರಣವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ
  • ಖಾಸಗಿ ವಲಯವು ಇಸ್ರೋದ ಸೌಲಭ್ಯಗಳನ್ನು ಸಣ್ಣ ಶುಲ್ಕಕ್ಕೆ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು ಮತ್ತು ವಲಯಕ್ಕೆ ಹೊಸ ಮೂಲಸೌಕರ್ಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಹೂಡಿಕೆ ಮಾಡಲು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಪರಿಣಾಮ:

  • ಈ ನೀತಿಯು ಭವಿಷ್ಯದಲ್ಲಿಜಾಗತಿಕ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಆರ್ಥಿಕತೆಯಲ್ಲಿ ಭಾರತವು ತನ್ನ ಪಾಲನ್ನು ಗಣನೀಯವಾಗಿ 2% ಯಿಂದ 10% ಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ .

ಭಾರತದ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಪ್ರಸ್ತುತ ಸ್ಥಿತಿ

  • ಭಾರತೀಯ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಕ್ಷೇತ್ರವು ವೆಚ್ಚ-ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ಉಪಗ್ರಹಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಜಾಗತಿಕವಾಗಿ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆಮತ್ತು ಈಗ ಭಾರತವು ವಿದೇಶಿ ಉಪಗ್ರಹಗಳನ್ನು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶಕ್ಕೆ ಕರೆದೊಯ್ಯುತ್ತಿದೆ.
  • ನಿಶ್ಯಸ್ತ್ರೀಕರಣದ ಮೇಲಿನ ಜಿನೀವಾ ಸಮ್ಮೇಳನಕ್ಕೆ ಭಾರತದ ಬದ್ಧತೆಯ ಭಾಗವಾಗಿ , ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಗಳು ಅಥವಾ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳ ಯಾವುದೇ ಆಯುಧೀಕರಣವನ್ನು ವಿರೋಧಿಸುತ್ತದೆ.
  • ಇಸ್ರೋ ವಿಶ್ವದ 6 ನೇ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಸಂಸ್ಥೆಯಾಗಿದೆ.
  • 400 ಖಾಸಗಿ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಕಂಪನಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಭಾರತವು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಕಂಪನಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿ ಜಾಗತಿಕವಾಗಿ ಐದನೇ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿದೆ.

ಭಾರತದ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಇತ್ತೀಚಿನ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳು:

  • ರಕ್ಷಣಾ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಸಂಸ್ಥೆ: ಭಾರತವು ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ತನ್ನ ರಕ್ಷಣಾ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಸಂಸ್ಥೆಯನ್ನು (ಡಿಎಸ್ಎ) ಸ್ಥಾಪಿಸಿದೆ, ಇದು ರಕ್ಷಣಾ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಸಂಶೋಧನಾ ಸಂಸ್ಥೆ (ಡಿಎಸ್ಆರ್ಒ) ನಿಂದ ಬೆಂಬಲಿತವಾಗಿದೆ.
  • ಡಿಫೆನ್ಸ್ ಎಕ್ಸ್ಪೋ 2022, ಗಾಂಧಿನಗರದಲ್ಲಿ ಡಿಫೆನ್ಸ್ ಸ್ಪೇಸ್ ಮಿಷನ್ ಅನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲಾಯಿತು.
  • ಉಪಗ್ರಹ ಉತ್ಪಾದನಾ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಗಳನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸುವುದು: ಭಾರತದ ಉಪಗ್ರಹ-ತಯಾರಿಕೆಯ ಅವಕಾಶವು 2025 ರ ವೇಳೆಗೆ USD 3.2 ಬಿಲಿಯನ್ ತಲುಪಲಿದೆ (2020 ರಲ್ಲಿ ಇದು USD 2.1 ಶತಕೋಟಿ)
  • ಸಂವಾದ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ: ಯುವ ಮನಸ್ಸುಗಳಲ್ಲಿ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಸಂಶೋಧನೆಯನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಲು ಮತ್ತು ಪೋಷಿಸಲು, ISRO ತನ್ನ ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಘಟಕದಲ್ಲಿ ಸಂವಾದ (SAMVAD) ಎಂಬ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು.

ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಪ್ರಸ್ತುತ ಪ್ರಮುಖ ಸವಾಲುಗಳು

  • ವಾಣಿಜ್ಯೀಕರಣದ ಮೇಲಿನ ನಿಯಮಗಳ ಕೊರತೆ: ಇಂಟರ್ನೆಟ್ ಸೇವೆಗಳಿಗಾಗಿ (ಸ್ಟಾರ್ಲಿಂಕ್-ಸ್ಪೇಸ್ಎಕ್ಸ್) ಮತ್ತು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮಕ್ಕಾಗಿ ಖಾಸಗಿ ಉಪಗ್ರಹ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯಿಂದಾಗಿ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶದ ವಾಣಿಜ್ಯೀಕರಣವು ವೇಗವಾಗುತ್ತಿದೆ .
  • ಯಾವುದೇ ನಿಯಂತ್ರಕ ಚೌಕಟ್ಟನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತರದಿದ್ದರೆ, ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿರುವ ವಾಣಿಜ್ಯೀಕರಣವು ಭವಿಷ್ಯದಲ್ಲಿ ಏಕಸ್ವಾಮ್ಯಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗಬಹುದು.
  • ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತಿರುವ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಅವಶೇಷಗಳು: ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಯಾತ್ರೆಗಳು ಹೆಚ್ಚಾದಂತೆ, ಹೆಚ್ಚಿನ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಅವಶೇಷಗಳು ಸಂಗ್ರಹಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ವಸ್ತುಗಳು ಭೂಮಿಯನ್ನು ಅತಿ ವೇಗದಲ್ಲಿ ಸುತ್ತುವ ಕಾರಣ, ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಅವಶೇಷಗಳ ಸಣ್ಣ ತುಂಡು ಕೂಡ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ನೌಕೆಗೆ ಹಾನಿ ಮಾಡುತ್ತದೆ.

ಮುಂದಿನ ದಾರಿ

  • ಭಾರತದ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಆಸ್ತಿಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವುದು: ಅವಶೇಷಗಳು ಮತ್ತು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ನೌಕೆಗಳನ್ನುಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಅದರ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಆಸ್ತಿಗಳನ್ನು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ರಕ್ಷಿಸಲು, ಭಾರತಕ್ಕೆ ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹ ಮತ್ತು ನಿಖರವಾದ ಟ್ರ್ಯಾಕಿಂಗ್ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಗಳ ಅಗತ್ಯವಿದೆ.
  • ಇತರ ಅಪಾಯಗಳನ್ನು ಪತ್ತೆಹಚ್ಚಲು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶದಲ್ಲಿ ಮುಂಚಿನ ಎಚ್ಚರಿಕೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಾದ ನೇತ್ರ ಯೋಜನೆಯು ಈ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ಹೆಜ್ಜೆಯಾಗಿದೆ.
  • ಅಲ್ಲದೆ, ಗಗನ್ಯಾನ್ ಮಿಷನ್ನೊಂದಿಗೆ , ಇಸ್ರೋ ಮಾನವಸಹಿತ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶದ ಮೇಲೆ ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದೆ
  • ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸ್ಪೇಸ್ ಫಾರ್ ವುಮೆನ್  ಎಂಬ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಜಾರಿಗೊಳಿಸುವುದು: ಸ್ಪೇಸ್ ಫಾರ್ ವುಮೆನ್ ಎಂಬುದು ವಿಶ್ವಸಂಸ್ಥೆಯ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಕಚೇರಿ (UNOOSA) ಯೋಜನೆಯಾಗಿದ್ದು ಅದು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಲಿಂಗ ಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು ಮಹಿಳಾ ಸಬಲೀಕರಣವನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸುತ್ತದೆ.
  • ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಗ್ರಾಮ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಜಾಗೃತಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲು ಇದು ಪ್ರಯೋಜನಕಾರಿಯಾಗಿದೆ ಮತ್ತು
  • ಭಾರತದ 750 ಶಾಲಾ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿನಿಯರು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಆಜಾದಿಸ್ಯಾಟ್ ಈ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಒಂದು ಬಲವಾದ ಹೆಜ್ಜೆಯಾಗಿದೆ.
  • ಸ್ವಚ್ಛ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶಕ್ಕಾಗಿ ತಾಂತ್ರಿಕ ಮಧ್ಯಸ್ಥಿಕೆ:  ಸ್ವಯಂ ಕಣ್ಮರೆಯಾಗುವ ಉಪಗ್ರಹಗಳು ಮತ್ತು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಅವಶೇಷಗಳನ್ನು ಕೂಡುಹಾಕಲು ರೋಬೋಟಿಕ್ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳಂತಹ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನಗಳು ಭಾರತವನ್ನು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಅನ್ವೇಷಕ ಮತ್ತು ಸಮಸ್ಯೆ ಪರಿಹಾರಕವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಬಹುದು.

 ನಿಮಗಿದು ತಿಳಿದಿರಲಿ

  • 1963ರ ನವೆಂಬರ್​ನಲ್ಲಿ ಭಾರತವು ತನ್ನ ಮೊದಲ ರಾಕೆಟನ್ನು ಉಡಾಯಿಸಿತು. ತದನಂತರ ಭಾರತದ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ಗಗನಮುಖಿಯಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಲೇ ಸಾಗಿವೆ. 120ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ನೌಕಾ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳು, 90 ಉಪಗ್ರಹ ಉಡಾವಣಾ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳನ್ನು ಇಸ್ರೋ ಕೈಗೊಂಡಿದೆ. ಅಲ್ಲದೆ, 385 ವಿದೇಶಿ ಉಪಗ್ರಹಗಳನ್ನು ಕಕ್ಷೆಗೆ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ಸೇರಿಸಿದೆ.
  • ಇಸ್ರೋದ ಎರಡು ಉಪಗ್ರಹ ಉಡಾವಣೆ ವಾಹನಗಳಾದ ಪೋಲಾರ್ ಸ್ಯಾಟಲೈಟ್ ಲಾಂಚ್ ವೆಹಿಕಲ್ (ಪಿಎಸ್​ಎಲ್​ವಿ) ಮತ್ತು ಜಿಯೋಸಿಂಕ್ರೋನಸ್ ಸ್ಯಾಟಲೈಟ್ ಲಾಂಚ್ ವೆಹಿಕಲ್ (ಜಿಎಸ್​ಎಲ್​ವಿ) ವಿಶ್ವದಲ್ಲಿಯೇ ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹ ಹಾಗೂ ಕಡಿಮೆ ವೆಚ್ಚದ ಉಡಾವಣಾ ವಾಹನವೆಂದು ಪರಿಗಣಿತವಾಗಿವೆ. ಹೀಗಿದ್ದರೂ ಭಾರತದ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಸ್ವತ್ತುಗಳು ಅಮೆರಿಕ ಹಾಗೂ ಚೀನಾಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ನಗಣ್ಯವಾಗಿವೆ. ಅಮೆರಿಕವು 1,650 ಮತ್ತು ಚೀನಾ 450ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಉಪಗ್ರಹಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರೆ ಭಾರತದ ಸಂಖ್ಯೆ 80 ಮಾತ್ರ. ಅಲ್ಲದೆ, 35.97 ಲಕ್ಷ ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿ ಮೊತ್ತದ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಜಾಗತಿಕ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಪಾಲು ಶೇಕಡಾ 2 ಮಾತ್ರ.