Published on: March 31, 2023
ಭಾರತದ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗ
ಭಾರತದ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗ
ಆಯೋಗದ ಕುರಿತು
- ಭಾರತದ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗ (ಇಸಿಐ) ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯ ಚುನಾವಣಾ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಸ್ವಾಯತ್ತ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಪ್ರಾಧಿಕಾರವಾಗಿದೆ.
- ಇದನ್ನು ಸಂವಿಧಾನದ ಪ್ರಕಾರ ಜನವರಿ 25, 1950 ರಂದು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು (ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮತದಾರರ ದಿನವೆಂದು ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ). ಆಯೋಗದ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ ಕಚೇರಿಯು ನವದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿದೆ.
- ಈ ಸಂಸ್ಥೆಯು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಲೋಕಸಭೆ, ರಾಜ್ಯಸಭೆ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯ ಶಾಸನ ಸಭೆಗಳಿಗೆ ಮತ್ತು ದೇಶದಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಮತ್ತು ಉಪಾಧ್ಯಕ್ಷರ ಹುದ್ದೆಗಳಿಗೆ ಚುನಾವಣೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ.
- ಇದು ರಾಜ್ಯಗಳ ಪಂಚಾಯತ್ ಮತ್ತು ಪುರಸಭೆಗಳ ಚುನಾವಣೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿಲ್ಲ. ಇದಕ್ಕಾಗಿ, ಭಾರತದ ಸಂವಿಧಾನವು ಪ್ರತ್ಯೇಕ ರಾಜ್ಯ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ.
ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ನಿಬಂಧನೆಗಳು:
ಭಾರತೀಯ ಸಂವಿಧಾನದ ಭಾಗ XV (ವಿಧಿ 324-329): ಇದು ಚುನಾವಣೆಗಳೊಂದಿಗೆ ವ್ಯವಹರಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಈ ವಿಷಯಗಳಿಗೆ ಆಯೋಗವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸುತ್ತದೆ.
- ವಿಧಿ 324: ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗದಲ್ಲಿ ಉಸ್ತುವಾರಿ, ನಿರ್ದೇಶನ ಮತ್ತು ಚುನಾವಣೆಗಳ ನಿಯಂತ್ರಣ.
- ಮತದಾರ ಪಟ್ಟಿಗೆ ಹೆಸರು ಸೇರ್ಪಡೆ
- ವಿಧಿ 325: ಧರ್ಮ, ಜನಾಂಗ, ಜಾತಿ ಅಥವಾ ಲಿಂಗದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಯಾವುದೇ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಮತದಾರರ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಸೇರಲು ಅನರ್ಹನಾಗದಿರುವುದು.
- ವಯಸ್ಕ ಮತದಾನ
- ವಿಧಿ 326: ಲೋಕಸಭೆಯ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯ ವಿಧಾನ ಸಭೆಗಳ ಚುನಾವಣೆಗಳು ವಯಸ್ಕರ ಮತದಾನದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ನಡೆಯುವುದು.
- ವಿಧಾನ ಮಂಡಲಗಳ ಚುನಾವಣೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಕ್ರಮಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಕಾನೂನು ರೂಪಿಸುವ ಸಂಸತ್ತಿನ ಅಧಿಕಾರ
- ವಿಧಿ 327: ವಿಧಾನ ಮಂಡಲಗಳ ಚುನಾವಣೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಉಪಬಂಧವನ್ನು ಮಾಡಲು ಸಂಸತ್ತಿಗೆ ಅಧಿಕಾರ.
- ವಿಧಿ 328: ವಿಧಾನ ಮಂಡಲಗಳ ಚುನಾವಣೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಉಪಬಂಧವನ್ನು ಮಾಡಲು ರಾಜ್ಯ ವಿಧಾನ ಮಂಡಲದ ಅಧಿಕಾರ.
- ವಿಧಿ 329: ಚುನಾವಣಾ ವಿಷಯಗಳಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪಕ್ಕೆ ನಿಷೇಧ .
ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗದ ರಚನೆ:
- ಮೂಲತಃ ಆಯೋಗವು ಒಬ್ಬರೇ ಚುನಾವಣಾ ಆಯುಕ್ತರು ಇರಬೇಕು ಎಂಬ ಅಂಶವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು ಆದರೆ ಚುನಾವಣಾ ಆಯುಕ್ತರ ತಿದ್ದುಪಡಿ ಕಾಯ್ದೆ 1989 ರ ನಂತರ ಅದನ್ನು ಬಹು-ಸದಸ್ಯ ಸಂಸ್ಥೆಯಾಗಿ ಮಾಡಲಾಯಿತು.
- ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗವು ಮುಖ್ಯ ಚುನಾವಣಾ ಆಯುಕ್ತರು (CEC) ಮತ್ತು ಅಂತಹ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಇತರ ಚುನಾವಣಾ ಆಯುಕ್ತರನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ, ಯಾವುದಾದರೂ ಇದ್ದರೆ, ಅಧ್ಯಕ್ಷರು ಕಾಲಕಾಲಕ್ಕೆ ನಿಗದಿಪಡಿಸಬಹುದು.
- ಪ್ರಸ್ತುತ, ಇದು CEC ಮತ್ತು ಇಬ್ಬರು ಚುನಾವಣಾ ಆಯುಕ್ತರನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.
- ರಾಜ್ಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ, ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗಕ್ಕೆ ಐಎಎಸ್ ಶ್ರೇಣಿಯ ಅಧಿಕಾರಿಯಾಗಿರುವ ಮುಖ್ಯ ಚುನಾವಣಾಧಿಕಾರಿ ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
ಆಯುಕ್ತರ ನೇಮಕಾತಿ ಮತ್ತು ಅಧಿಕಾರಾವಧಿ:
- ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ಮುಖ್ಯ ಚುನಾವಣಾ ಆಯುಕ್ತರು (CEC)ಮತ್ತು ಚುನಾವಣಾ ಆಯುಕ್ತರನ್ನು ನೇಮಿಸುತ್ತಾರೆ.
- ಅವರು ಆರು ವರ್ಷಗಳ ಅಧಿಕಾರಾವಧಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ, ಅಥವಾ 65 ವರ್ಷ ವಯಸ್ಸಿನವರೆಗೆ, ಅಧಿಕಾರ ಚಲಾಯಿಸಬಹುದು ಅಥವಾ ಅದಕ್ಕಿಂತ ಮೊದಲೇ ಅಧಿಕಾರದಿಂದ ರಾಜೀನಾಮೆ ನೀಡಿ ನಿರ್ಗಮಿಸಬಹುದು
- ಭಾರತದ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನ (SC) ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರಿಗೆ ಸಮಾನವಾದ ವೇತನ ಮತ್ತು ಸವಲತ್ತುಗಳನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಚುನಾವಣಾ ಆಯುಕ್ತರ ಪದಚ್ಯುತಿ
- ಅವರು ಯಾವುದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ರಾಜೀನಾಮೆ ನೀಡಬಹುದು ಅಥವಾ ಅವರ ಅವಧಿ ಮುಗಿಯುವ ಮೊದಲು ಅವರನ್ನು ವಜಾಗೊಳಿಸಬಹುದು.
- ಸಂಸತ್ತಿನ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರನ್ನು ಹುದ್ದೆಯಿಂದ ಕೆಳಗಿಳಿಸುವ ವಿಧಾನವನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಅಂದರೆ ಸಂಸತ್ತಿನಲ್ಲಿ ವಿಧೇಯಕವನ್ನು ಮಂಡಿಸಬೇಕು.
ಮಿತಿಗಳು:
- ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗದ ಸದಸ್ಯರ ಅರ್ಹತೆಗಳನ್ನು (ಕಾನೂನು, ಶೈಕ್ಷಣಿಕ, ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ಅಥವಾ ನ್ಯಾಯಾಂಗ) ಸಂವಿಧಾನವು ಸೂಚಿಸಿಲ್ಲ.
- ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗದ ಸದಸ್ಯರ ಅವಧಿಯನ್ನು ಸಂವಿಧಾನವು ನಿರ್ದಿಷ್ಟಪಡಿಸಿಲ್ಲ.
- ಸಂವಿಧಾನವು ನಿವೃತ್ತಿಯಾಗುವ ಚುನಾವಣಾ ಆಯುಕ್ತರನ್ನು ಸರ್ಕಾರ ಮರು ನೇಮಕಾತಿ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ನಿರ್ಬಂಧಿಸಿಲ್ಲ
ಮುಖ್ಯ ಚುನಾವಣಾ ಆಯುಕ್ತರ ಅಧಿಕಾರಗಳು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಗಳು
ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ:
- ಸಂಸತ್ತಿನ ಡಿಲಿಮಿಟೇಶನ್ ಆಯೋಗದ ಕಾಯಿದೆಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ದೇಶಾದ್ಯಂತ ಚುನಾವಣಾ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳನ್ನು ನಿಗಧಿಪಡಿಸುವುದು.
- ಮತದಾರರ ಪಟ್ಟಿಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸಲು ಮತ್ತು ಕಾಲಕಾಲಕ್ಕೆ ಪರಿಷ್ಕರಿಸಲು ಮತ್ತು ಎಲ್ಲಾ ಅರ್ಹ ಮತದಾರರನ್ನು ನೋಂದಾಯಿಸುವುದು.
- ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಗಳನ್ನು ಅಧಿಕೃತಗೊಳಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಚುನಾವಣಾ ಚಿಹ್ನೆಗಳನ್ನು ಹಂಚಿಕೆ ಮಾಡುವುದು.
- ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಗಳ ಒಮ್ಮತದೊಂದಿಗೆ ವಿಕಸನಗೊಂಡ ಮಾದರಿ ನೀತಿ ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ಕಟ್ಟುನಿಟ್ಟಾಗಿ ಪಾಲಿಸುವ ಮೂಲಕ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗವು ಚುನಾವಣಾ ಕಣದಲ್ಲಿ ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಗಳಿಗೆ ಸಮವಾದ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸುತ್ತದೆ.
- ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಚುನಾವಣೆಗಳಾಗಲಿ ಅಥವಾ ಉಪಚುನಾವಣೆಗಳಾಗಲಿ, ಚುನಾವಣೆ ನಡೆಸಲು ಚುನಾವಣಾ ವೇಳಾಪಟ್ಟಿಯನ್ನು ಇದು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತದೆ.
ಸಲಹಾ ನ್ಯಾಯವ್ಯಾಪ್ತಿ ಮತ್ತು ಅರೆ-ನ್ಯಾಯಾಂಗ ಕಾರ್ಯಗಳು:
- ಸಂವಿಧಾನದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ, ಸಂಸತ್ತು ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯ ಶಾಸಕಾಂಗಗಳ ಹಾಲಿ ಸದಸ್ಯರನ್ನು ಚುನಾವಣೋತ್ತರ ಅನರ್ಹಗೊಳಿಸುವ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಆಯೋಗವು ಸಲಹಾ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.
- ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗದ ಶಿಫಾರಸ್ಸಿನ ಮೇಲೆ ಸಂಸತ್ತಿನ ಚುನಾವಣೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸಲು ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯ ಶಾಸಕಾಂಗಗಳ ಚುನಾವಣೆ ನಡೆಸಲು ಆಯಾ ರಾಜ್ಯದ ರಾಜ್ಯಪಾಲರು ಪ್ರಕಟಣೆ ಹೊರಡಿಸುತ್ತಾರೆ.
- ಮಾನ್ಯತೆ ಪಡೆದ ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಗಳ ವಿಭಜನೆ/ವಿಲೀನಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವಿವಾದಗಳನ್ನು ಇತ್ಯರ್ಥಗೊಳಿಸಲು ಆಯೋಗವು ಅರೆ-ನ್ಯಾಯಾಂಗ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.
- ಆಯೋಗವು ತನ್ನ ಚುನಾವಣಾ ವೆಚ್ಚದ ಖಾತೆಯನ್ನು ಸಮಯದೊಳಗೆ ಮತ್ತು ಕಾನೂನಿನಿಂದ ಸೂಚಿಸಲಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಸಲ್ಲಿಸಲು ವಿಫಲವಾದ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಯನ್ನು ಅನರ್ಹಗೊಳಿಸುವ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.
ಇತ್ತೀಚಿನ ಸುದ್ಧಿ: ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗದ ಆಯುಕ್ತರನ್ನು ಹಾಲಿ ಇರುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಂತೆ ನೇಮಕ ಮಾಡುವಂತಿಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ ಪ್ರಧಾನಿ, ಸಿಜೆಐ ಮತ್ತು ವಿಪಕ್ಷ ನಾಯಕರನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ ಸಮಿತಿ ಶಿಫಾರಸಿನ ಆಧಾರದಲ್ಲಿ ಅವರನ್ನು ನೇಮಿಸಬೇಕು ಎಂದು ಸುಪ್ರೀಂಕೋರ್ಟ್ ಮಹತ್ವದ ಆದೇಶ ನೀಡಿದೆ.
ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಾಹಿತಿಗಾಗಿ ಈ ಲೇಖನವನ್ನು ಓದಿ: https://nammakpsc.com/affairs/ಚುನಾವಣಾ–ಆಯೋಗದ–ಆಯುಕ್ತರ–ನೇ/
