ಪರಿಚಯ

• ಯಾವುದೇ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಮತದಾನದ ಹಕ್ಕು ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕಾಗಿದೆ. ಇದು ನಮ್ಮ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಒಂದು ಮೂಲಾಧಾರವಾಗಿದೆ, ಯಾರು ಜನರನ್ನು ಆಳುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಅವರು ಹೇಗೆ ಆಡಳಿತ ನಡೆಸುತ್ತಾರೆ ಎಂಬುದರ ಬಗ್ಗೆ ನಾಗರಿಕರಿಗೆ ಹೇಳಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಮತದಾನದ ಹಕ್ಕು ಒಂದು  ಹಕ್ಕು ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಜವಾಬ್ದಾರಿಯಾಗಿದೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಇದು ಎಲ್ಲಾ ನಾಗರಿಕರ ಧ್ವನಿಯನ್ನು  ಮತ್ತು ಅವರ ಹಿತಾಸಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಸರ್ಕಾರದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ ಎಂಬುವುದನ್ನು  ಖಚಿತಪಡಿಸುತ್ತದೆ.
• ಭಾರತೀಯ ಸಂವಿಧಾನವು ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಜಾತಿ, ಧರ್ಮ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಅಥವಾ ಆರ್ಥಿಕ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ 18 ವರ್ಷಕ್ಕಿಂತ ಮೇಲ್ಪಟ್ಟ ಸದೃಢ ಮನಸ್ಸಿನ ಎಲ್ಲಾ ಭಾರತೀಯ ನಾಗರಿಕರಿಗೆ ನೀಡಿದೆ. ಮತದಾನದ ಹಕ್ಕನ್ನು   ಕೆಲವು ವಿನಾಯಿತಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಎಲ್ಲಾ ಭಾರತೀಯರಿಗೆ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕವಾಗಿ ನೀಡಲಾಗಿದೆ.
• ಇದು ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಘೋಷಣೆ (1948) ಮತ್ತು ನಾಗರಿಕ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಹಕ್ಕುಗಳ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಒಪ್ಪಂದ (1966) ನಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಅನೇಕ ದೇಶಗಳಲ್ಲಿ, ಮತದಾನದ ಹಕ್ಕನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಂವಿಧಾನಗಳಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಯಾರು ಮತ ಹಾಕಬಹುದು?

• ಭಾರತೀಯ ಸಂವಿಧಾನದ ಪ್ರಕಾರ, ಮತದಾರರಾಗಿ ನೋಂದಾಯಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ 18 ವರ್ಷಕ್ಕಿಂತ ಮೇಲ್ಪಟ್ಟ ಎಲ್ಲಾ ಭಾರತೀಯ ನಾಗರಿಕರು ಮತ ಚಲಾಯಿಸಲು ಅರ್ಹರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಈ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ, ರಾಜ್ಯ, ಜಿಲ್ಲೆ ಹಾಗೂ ಸ್ಥಳೀಯ ಆಡಳಿತ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಚುನಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಮತ ಚಲಾಯಿಸಬಹುದು.
• ಅನರ್ಹತೆಯ ಮಾನದಂಡಗಳನ್ನು ಪೂರೈಸದ ಹೊರತು ಯಾವುದೇ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಮತದಾನದಿಂದ ದೂರವಿಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ.
• ಒಬ್ಬ ಮತದಾರ ತಾನು ನೋಂದಾಯಿಸಿದ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಮತ ಚಲಾಯಿಸಬಹುದು.
• ಅರ್ಹ ಮತದಾರರು ತಾವು ವಾಸಿಸುವ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮನ್ನು ನೋಂದಾಯಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು, ಅದರ ಮೇಲೆ ಅವರಿಗೆ ಫೋಟೋ ಚುನಾವಣಾ ಗುರುತಿನ ಚೀಟಿಗಳನ್ನು ನೀಡಲಾಗುತ್ತದೆ (ಇದನ್ನು EPIC ಕಾರ್ಡ್‌ಗಳು ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ). ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ನೋಂದಾಯಿಸದಿದ್ದಲ್ಲಿ ಚುನಾವಣಾ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಲು ಅನುಮತಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ .

ಮತದಾನ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಿಂದ ಅನರ್ಹತೆ

ಭಾರತೀಯ ಸಂವಿಧಾನವು ಚುನಾವಣಾ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಿಂದ ಮತದಾರರನ್ನು ಅನರ್ಹಗೊಳಿಸುವ ಬಗ್ಗೆ ಕೆಳಗಿನ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ನಿಗದಿಪಡಿಸಿದೆ:

• ಭಾರತೀಯ ದಂಡ ಸಂಹಿತೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 171 (E) (ಲಂಚದ ಬಗ್ಗೆ ವ್ಯವಹರಿಸುತ್ತದೆ) ಮತ್ತು ಸೆಕ್ಷನ್ 171 (F) (ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವ ಅಥವಾ ಅನಗತ್ಯ ಪ್ರಭಾವದೊಂದಿಗೆ ವ್ಯವಹರಿಸುತ್ತದೆ) ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಮಾಡಿದ ಅಪರಾಧಗಳಿಗೆ ಶಿಕ್ಷೆಗೊಳಗಾದ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಲು ಅನರ್ಹರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ.
• ಪ್ರಜಾಪ್ರತಿನಿಧಿ ಕಾಯಿದೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 125 (ಇದು ವಿವಿಧ ಚುನಾವಣಾ ಅಪರಾಧಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ), ಸೆಕ್ಷನ್ 135 ಮತ್ತು ಸೆಕ್ಷನ್ 136 ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಅಪರಾಧಗಳಿಗೆ ಶಿಕ್ಷೆಗೊಳಗಾದವರು ಚುನಾವಣೆಯಿಂದ ಅನರ್ಹತೆಯನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಾರೆ.
• ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಒಂದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಮತ ಚಲಾಯಿಸಿದರೆ, ಅವನ ಮತವನ್ನು ಅನರ್ಹಗೊಳಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಮತದಾರನಾಗಿ ನೋಂದಾಯಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅರ್ಹತೆ

ಭಾರತದ ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿ ಮತದಾನದ ಹಕ್ಕನ್ನು ಆರ್ಟಿಕಲ್ 326 ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಖಾತರಿಪಡಿಸಲಾಗಿದೆ.

• ಮತದಾನದ ಹಕ್ಕು ಒಂದು ಸಂವಿಧಾನಾತ್ಮಕ ಹಕ್ಕಾಗಿದೆ. ಭಾರತದ ಲೋಕಸಭೆಗೆ ಹಾಗೂ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ರಾಜ್ಯದ ವಿಧಾನ ಸಭೆಗೆ ಚುನಾವಣೆಗಳು ವಯಸ್ಕ ಮತದಾರರಿಂದ ನಡೆಯುತ್ತವೆ. ಆ ವರ್ಷದ ಜನವರಿ ತಿಂಗಳಿಗೆ 18 ವರ್ಷ ತುಂಬಿದ ವ್ಯಕ್ತಿ ವಯಸ್ಕನಾಗಿದ್ದು, ಆ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಮಾನಸಿಕವಾಗಿ ಅಸ್ವಸ್ಥನಾಗಿರದೆ, ಅಲ್ಲಿಯ ಸ್ಥಳೀಯ ನಿವಾಸಿಯಾಗಿದ್ದು, ಯಾವುದೇ ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರ ಅಥವಾ ಕಾನೂನು ಬಾಹಿರ ಆಚರಣೆಯ ಕಾರಣದ ಮೇಲೆ ಅನರ್ಹನಾಗಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಮತದಾರನಾಗಿ ನೋಂದಾಯಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅರ್ಹನಾಗಿರುತ್ತಾನೆ.

ಮತದಾನ ಮಾಡುವ ವಿಧಗಳು

• ಮತಗಟ್ಟೆ: ಭಾರತದಲ್ಲಿ, ಚುನಾವಣಾ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳಲು ಅರ್ಹರಾಗಿರುವ ಎಲ್ಲಾ ಮತದಾರರು ತಮ್ಮ ಮತವನ್ನು ಮತಗಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ವೈಯಕ್ತಿಕವಾಗಿ ಚಲಾಯಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.
• ಅಂಚೆ ಮತದಾನ: ವಿಶೇಷ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ಅಂಚೆ ಮೂಲಕ ಮತದಾನವನ್ನು ಮಾಡಬಹುದು, ಇದನ್ನು ಅಂಚೆ ಮತಪತ್ರಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕಾರಣಾಂತರಗಳಿಂದ ವೈಯಕ್ತಿಕವಾಗಿ ಮತಗಟ್ಟೆಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ಈ ಅವಕಾಶ ನೀಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
• ಇಟಿಪಿಬಿಎಸ: ರಾಜ್ಯದ ಹೊರಗೆ ಸಶಸ್ತ್ರ ಪಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿರುವವರು ಹಾಗೂ ವಿದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದ ಉದ್ಯೋಗದಲ್ಲಿ ಇರುವವರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಈ ಮತದಾನಪದ್ಧತಿಯನ್ನು ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗ ಜಾರಿಗೆ ತಂದಿದೆ. ಇದರಿಂದ ಆನ್ಲೈನ್ ಮತದ ಮೂಲಕವೇ ಮತದಾನ ಮಾಡುವ ಅವಕಾಶ ಕಲ್ಪಿಸಲಾಗಿದೆ.
• ಮನೆಯಿಂದ ಮತ ಚಲಾಯಿಸಿ (VFH) ಸೌಲಭ್ಯ: ಭಾರತದ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗವು ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಮನೆಯಿಂದ ಮತದಾನ (VFH) ಸೌಲಭ್ಯವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದೆ ದೇಶವು 80+ ವಯೋಮಾನದವರಿಗೆ ಮತ್ತು ಅಂಗವಿಕಲರಿಗೆ (PwD) ಅನುಕೂಲವಾಗಿದೆ

ಮತದಾನ ಮಾಡದಿರುವ ಹಕ್ಕು (ನೋಟಾ):

• ಮತದಾರರಿಗೆ ಮತದಾನ ಮಾಡದಿರುವ ಹಕ್ಕನ್ನು ನೀಡಲಾಗಿದೆ, ಭಾರತದ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಚುನಾವಣಾ ಸಂಹಿತೆ ನಿಯಮ 1961 ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ನೋಟಾ ಬಳಕೆ ಮಾಡಲು ಅವಕಾಶ ಕಲ್ಪಿಸುವಂತೆ 2013 ರಲ್ಲಿ ನಿರ್ದೇಶನ ನೀಡಿತು. ಇದರನ್ವಯ ಕೇಂದ್ರ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗವು ಮತದಾನದ ಯಂತ್ರದಲ್ಲೂ ನೋಟಾ ಬಳಕೆ ಮಾಡಿದೆ. ಒಂದು ಚುನಾವಣೆಗೆ ಸ್ಪರ್ಧಿಸಿದ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳಲ್ಲಿ ಯಾರನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಲು ಇಷ್ಟವಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ, ನೋಟಾವನ್ನು ಬಳಕೆ ಮಾಡಬಹುದು ಈ ರೀತಿಯಾಗಿ, ಮತದಾರರು ಚುನಾವಣಾ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಸ್ಪರ್ಧಿಸುವ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಮತ ಹಾಕಲು ಬಯಸುತ್ತೀರಾ ಅಥವಾ ಇಲ್ಲವೇ ಎಂಬುದನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡುವ ಹಕ್ಕನ್ನು ಚಲಾಯಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಅನಿವಾಸಿ ಭಾರತೀಯರು ಮತ್ತು  ಕೈದಿಗಳ ಮತದಾನದ ಹಕ್ಕು

• ಎನ್‌ಆರ್‌ಐಗಳಿಗೆ ಮತದಾನದ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು 2011 ರಲ್ಲಿ ಜನರ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯ ಕಾಯ್ದೆ 1950 ರ ತಿದ್ದುಪಡಿಯ ಮೂಲಕ ಪರಿಚಯಿಸಲಾಯಿತು. ಅವನು/ಅವಳು ವೈಯಕ್ತಿಕವಾಗಿ ಮಾತ್ರ ತನ್ನ ಪಾಸ್‌ಪೋರ್ಟ್‌ನಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಸ್ಥಳವನ್ನು ನಮೂದಿಸಿರುವ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಮತ ಚಲಾಯಿಸಬಹುದು.
• 1951ರ ಜನತಾ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯ ಕಾಯಿದೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 62(5)ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ, ಪೊಲೀಸರ ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ವಶದಲ್ಲಿರುವ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಮತ್ತು ಅಪರಾಧ ಸಾಬೀತಾದ ನಂತರ ಜೈಲು ಶಿಕ್ಷೆ ಅನುಭವಿಸುತ್ತಿರುವವರು ಮತ ಚಲಾಯಿಸುವಂತಿಲ್ಲ. ವಿಚಾರಣಾಧೀನ ಕೈದಿಗಳು ತಮ್ಮ ಹೆಸರು ಮತದಾರರ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿದ್ದರೂ ಸಹ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುವುದರಿಂದ ಹೊರಗಿಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
• ಆದರೆ ಯಾವುದೇ ವಿಚಾರಣೆ ಅಥವಾ ಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ವಿಧಿಸದ ಮುಂಜಾಗ್ರತಾ ಉದ್ದೇಶಗಳಿಗೆ ಬಂಧಿಸಿದ ವ್ಯಕ್ತಿ(PREVENTIVE DETENTION)  ಮಾತ್ರ ಅಂಚೆ ಮತಪತ್ರಗಳ ಮೂಲಕ ಮತ ಚಲಾಯಿಸಬಹುದು.
• ಆದರೆ ಕ್ರಿಮಿನಲ್ ಆರೋಪ ಎದುರಿಸುತ್ತಿರುವ ನಾಯಕರು ಜೈಲಿನಲ್ಲಿದ್ದರೂ ಸ್ಪರ್ಧಿಸಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡಲಾಗಿದೆ.

ಉಪಸಂಹಾರ

• ಮತದಾನದ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಅಬ್ರಹಾಂ ಲಿಂಕನ್ ಅವರ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರವು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸುತ್ತದೆ, ಇದು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವವು ಜನರ ಸರ್ಕಾರ, ಜನರಿಂದ ಮತ್ತು ಜನರಿಗಾಗಿ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಮತದಾನದ ಮೂಲಕ, ಜನರು ತಮ್ಮ ಸರ್ಕಾರದ ಮೇಲೆ ಮಾಲೀಕತ್ವವನ್ನು ಹೊಂದಬಹುದು ಮತ್ತು ಬದಲಾವಣೆಯನ್ನು ತರಬಹುದು. ಮತದಾನವು ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ದೇಶ, ಸ್ಥಳೀಯ ಕ್ಷೇತ್ರ ಅಥವಾ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಯ ಮೇಲೆ ತಮ್ಮ ಆಲೋಚನೆಗಳನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡುತ್ತದೆ.

ಮುಂದಿನ ಹಾದಿ

• ಕ್ರಿಮಿನಲ್‌ಗಳು ರಾಜಕೀಯಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶಿಸುವುದನ್ನು ತಡೆಯಲು ಪ್ರಯತ್ನಗಳನ್ನು ಮಾಡಬೇಕು.
• ಪ್ರಮಾಣಾನುಗುಣ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಂತಹ ಚುನಾವಣೆಯ ಪರ್ಯಾಯ ವಿಧಾನಗಳನ್ನು ಸಹ ಪರಿಗಣಿಸಬೇಕು.
• ಎಲ್ಲಾ ಪಕ್ಷಗಳು ಮತ್ತು ಮಧ್ಯಸ್ಥಗಾರರು ತಮ್ಮ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಗಂಭೀರವಾಗಿ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಚುನಾವಣಾ ಸುಧಾರಣೆಗೆ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡಿದಾಗ ಭಾರತೀಯ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಬಲವನ್ನು ಇನ್ನಷ್ಟು ಬಲಪಡಿಸಬಹುದು.

ನಿಮಗಿದು ತಿಳಿದಿರಲಿ :

• ಭಾರತದಲ್ಲಿ, 1950 ರಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಸಂವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ 21 ವರ್ಷ ಮೇಲ್ಪಟ್ಟ ಎಲ್ಲಾ ನಾಗರಿಕರಿಗೆ ಮತದಾನದ ಹಕ್ಕನ್ನು ನೀಡಲಾಗಿತ್ತು. ರಾಜೀವ ಗಾಂಧಿ ನೇತೃತ್ವದ ಸರ್ಕಾರವು 61 ನೇ ತಿದ್ದುಪಡಿ ಮಾಡಿ ವಯಸ್ಕ ಮತದಾರರ ವಯಸ್ಸನ್ನು 18 ವರ್ಷಕ್ಕೆ ಇಳಿಸಲಾಯಿತು.
• ಭಾರತದ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗವು 25 ಜನವರಿ 2023 ರಂದು 13 ನೇ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮತದಾರರ ದಿನವನ್ನು ಆಚರಿಸಿತು. ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಈ ದಿನಾದಂದು ನಾಗರಿಕರಲ್ಲಿ ಮತದಾನದ ಜಾಗೃತಿ ಮೂಡಿಸಲು ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ